Nieuw model verklaart asymmetrie van nova in Schorpioen (Astronieuws)

Sterrenkundigen hebben een verklaring gevonden voor de ogenschijnlijk asymmetrische explosie (in 2014) van de ster V745 Scorpii, op ca. 25.000 lichtjaar afstand in het sterrenbeeld Schorpioen. De ster vertoonde ook in 1937 en 1989 explosies, maar de meest recente nova-uitbarsting is veel gedetailleerder waargenomen. Twee weken na de explosie zijn waarnemingen verricht met het Amerikaanse Chandra X-ray Observatory, en die röntgenmetingen lieten een zeer asymmetrische explosie zien, waarbij het meeste stermateriaal in de richting van de aarde beweegt. In Monthly Notices of the Royal Astronomical Society publiceren astronomen hier nu een verklaring voor. V745 Scorpii is een nauwe dubbelster, waarin gas van een rode reuzenster op het oppervlak van een begeleidende witte dwerg terechtkomt. Als de druk en de temperatuur in dat gas voldoende toenemen, ontstaat een spontane thermonucleaire explosie, waarbij een groot deel van het materiaal de ruimte in wordt geblazen. Het idee is nu dat zich rond de dubbelster een dikke, roterende schijf van koeler materiaal bevindt - de sterrenwind van de rode reus, die door de baanbeweging van de dubbelster in een equatoriale schijf terecht is gekomen. Bij de nova-explosie wordt in alle richtingen gas de ruimte in geblazen, maar de röntgenstraling van het materiaal dat van ons af beweegt wordt volgens het nieuwe model geabsorbeerd door deze koelere gasschijf. Op die manier onstaat de waargenomen asymmetrie. Tijdens de nova-explosie van 2014 kwam volgens de onderzoekers evenveel energie vrij als bij de ontploffing van 10 triljoen waterstofbommen, en werd een hoeveelheid gas de ruimte in geblazen met een totale massa van 10 procent van die van de aarde. In de toekomst zal de witte dwerg in het dubbelstersysteem vermoedelijk een keer volledig detoneren als supernova. (GS)